De eerste indruk is positief. Hier hebben we een handzaam, prettig leesbaar (al zullen Nederlanders bij een paar Vlaamse uitdrukkingen moet nadenken), relatief laagdrempelig en sterk vormgegeven boekwerkje. De basis en de rode draad is wat de 4D-benadering wordt genoemd: Denken, Durven, Doen en Dromen. Men wordt aangemoedigd om dingen door een vier-kleurige bril te beschouwen en dat is wellicht de sterkste kant van het boek, dat men dingen van diverse kanten benadert, niet alleen van de technische en organisatorische kant, maar juist ook met een menselijk perspectief.
De inhoud bevat min of meer een ‘best-of’ compilatie van management, psychologie en veiligheidsliteratuur met onder andere Kahneman’s 2-systemen denken, het ABC model van gedrag, een beetje cultuurladder, elementen van Tiggelaar, wat James Reason en zo voorts. Het 4D principe doet me trouwens sterk denken aan Jung’s persoonlijkheden of een DISC test. Hierdoor krijgt men een groot aantal hulpmiddelen aangeboden en vooral voor degenen die “iets” willen doen en niet veel bagage hebben is dit een aardig doe-boek met een aantal leuke tools, tips en achtergronden.
Helaas kan ik het boek niet van harte aanbevelen. Na de eerste positieve indruk moet ik ook een aantal kritische noten plaatsen en dan heb ik het niet over het feit dat sommige dingen moeilijk los te zien zijn van het product dat men verkoopt (de auteur is mede-oprichter van adviesbureau Samurai At Work) of over het gebrek aan diepgang en de wat losse manier waarop met themas en bronnen wordt omgesprongen (ongetwijfeld omwille van de toegankelijkheid).
Tijdens het laatste NVVK Congres was ik aanwezig bij een presentatie van Wastyn die redelijk overeenkwam met grote delen van het boek. Iemand uit de zaal merkte op dat het wel ‘puppytraining’ leek, en inderdaad is dat ook een gevoel wat mij bekruipt als ik de betuttelende beschrijving van de het ABC model of de hoofdstukken rond ‘negeren’ en ‘complimenteren’ lees.
Wat mij echter het meest dwars zit is de achterhaalde kijk op menselijk falen, vooral als deze zich uit in een aantal uitspraken m.b.t. werknemers die wat mij betreft over het randje zijn (“de werkvloer blinkt niet altijd uit door een doorgedreven cognitieve ontwikkeling”). Menselijk gedrag is het probleem volgens de auteur en hierbij is een enorme focus op overtredingen. Mijn standpunt is dat de meeste mensen niet naar hun werk komen om slecht werk af te leveren en een ongeval te hebben. De algehele teneur door het boek heen lijkt het tegendeel te suggereren.
Uiteindelijk blijft bij mij ook een algemene vraag hangen. Veel van de besproken zaken zijn beslist nuttig, en kunnen je helpen een effectievere adviseur of leidinggevende te worden. Maar wordt duidelijk hoe dit tot cultuurverbetering leidt? De titel van het boek suggereert immers dat het over cultuur gaat, maar in feite gaat het vooral over gedrag en gedragsverandering. Cultuur en gedrag zijn twee zaken die verband hebben, maar ze zijn niet identiek. En hoe de diverse elementen (zoals System 1/2 denken) inspelen op cultuur blijft vaag.
Wat mij ook stoort is de ambivalente houding ten opzichte van de maakbaarheid van cultuur. Aan de ene kant wordt maakbaarheid (terecht) ontkend (“Het is een onzinnige gedachte om een cultuur te willen ontwerpen en implementeren. Je hebt immers al een bedrijfscultuur”), aan de andere kant lijkt men te suggereren dat één beste cultuur mogelijk is (“de Samurai-cultuur”). Wat ik ook mis is de nuance ten aanzien van diverse culturen binnen één organisatie. Positief is in ieder geval dat men niet al te hard stuurt op het meten van cultuur (afgezien van simpele toetsjes voor een grove indruk).
Samenvattend: ‘safety innovators’ zoals in kleine letters op de kaft staat? Nauwelijks. Vooral oude wijn in nieuwe zakken. Maar dat kan soms best nuttig zijn. In dit geval deels praktisch, deels populistisch, en deels met een korrel zout te genieten.
ISBN 978-90-8162-429-9
Oorspronkelijk gepubliceerd in Vakblad Arbo 07-08/2016. Het origineel is hier te vinden, maar let op de fout in de rechter kolom halverwege. “Cultuur en gedrag zijn twee zaken die identiek zijn” moet zijn: “Cultuur en gedrag zijn twee zaken die verband hebben, maar niet identiek zijn.”
